“Not what he wants but what he never dreamed that he wanted; and when he gets it, he recognizes it as something he wanted all the time.”

Mimar Denys Lasdun

“Yazılım Projelerinde Gereksinim Analizi” adlı yazı dizimize blast-off çalışması ve amacı ile devam edeceğiz. Blast-off çalışması, gereksinim analizinin ilk ve belki de en önemli adımıdır. Bu çalışma blast-off, kick-off ya da project launch gibi çeşitli adlarla isimlendirilebilir. Konunun önemine de atıfta bulunmak adına, ben bu yazımın başlığında “uzay mekiği fırlatmak” anlamına gelen blast-off kelimesini kullanmayı uygun gördüm.

Farz edelim ki, projenize başlamak üzere paydaşlarla ilk toplantı organize edildi. Bir kısmını ilk kez gördüğünüz bir grup insan ile birlikte bir masa etrafında toplandınız. Kısa bir tanışma faslından sonra söz aldınız ve kendinizden emin bir şekilde, amaca yönelik olarak, ağzınızdan şu sözcükler döküldü:

– Öncelikle hoş geldiniz. Bugün X projesi için gereksinim analizine başlamak için burada toplandık. Sözü fazla uzatmadan konuya girmek istiyorum. Gereksinimleriniz nelerdir?

Tam karşınızda oturan heyecanlı bey öne atıldı ve:

– Dağıtıcılardan gelen aylık satış istatistiklerinin genel müdürümüz tarafından tek tuşla raporlanıp yazdırılabilmesini istiyoruz.

Yanınızda oturan teknik arkadaş aynı heyecan ile devam etti:

– Bu veriler dağıtıcılar tarafından tablet bilgisayarlar ile girilsin ve sisteme web servisleri ile gönderilsin.

Kafanızda uçuşan kavramlar ve bir kısmını belki de ilk kez duyduğunuz sözcüklerin verdiği sarhoşlukla söylenenleri daha sonra tekrar hatırlamak için not almaktan başka elinizden başka bir şey gelmediğini farkettiniz. Bu aşamada geri dönüşü zor bir yola girdiniz. Keşke bu soruyu hiç sormamış olsaydınız.

Hiç bilmediğiniz, ıssız bir adaya düşseniz adayı keşfetmeye ilk olarak nereden başlardınız? Öncelikle çevrenizde ne var ne yok ona bakardınız öyle değil mi? Blast-off toplantılarında da projenin amacını net olarak ortaya koyup, katılımcılarla hem fikir olduktan sonra ilk olarak alınması gereken aksiyon komşu sistemlerle birlikte çevreyi tanımaktır.

Peki ama nasıl? Bu sorunun cevabını basit bir senaryo üzerinden bulmaya çalışalım: Örneğin piyasanın önde gelen su dağıtım şirketlerinden “Sanal Su” için bir sipariş yönetim sistemi geliştirmek istediğimizi düşünelim. ÖncelikIe amacımızı ve bu proje ile elde etmek istediğimiz faydaları net bir biçimde ortaya koyalım:

– Amacımız su sipariş sürecini daha yönetilebilir bir hale getirerek müşteri memnuniyetini artırmak. Bunun sonucunda elde etmeyi umduğumuz faydalar; müşteri siparişlerini almak için çağrı merkezi operatörlerinin harcadıkları süreyi %50 oranda azaltmak; şehir içerisinde en geç yarım saat içinde teslimat yapabilmek; depolardaki stok durumunu anlık olarak takip edebilmek…

gibi kazanımlar olsun. Söze amaç ve beklentilerimizin ne olduğuyla başlayarak hem projemizin kapsamını ve sınırlarını kabaca ortaya koyduk, hem de toplantıdaki katılımcıların kafasındaki düşünceleri netleştirmiş olduk. Projenin amacı ve elde edilmesi beklenen faydalar hakkında tüm paydaşlarla fikir birliğine vardıktan sonra yapılması gereken, ortaya konacak çözüm (to be) ve teknik ayrıntılara takılmadan mevcut işleyişi (as is) anlamak olmalıdır:

– Müşterilerden sipariş geldiğinde müşterinin adresine en yakın dağıtıcıyı tespit ediyoruz. Bunun için yeni aldığımız GPS sistemini kullanıyoruz. Dağıtıcıya teslimat emrini veriyoruz, o da teslim edip bize bilgi veriyor. Elinde mal kalmadığında en yakın depodan yükleme yapıyor. Depo, yapılan yüklemeyi bize bildiriyor. Elindeki stok azaldığında tedarikçiyi arayıp spariş veriyoruz. Sipariş depoya teslim edildiğinde depocu bizi arıyor ve ödemeyi yapıyoruz…

İşin uzmanı kişi konuşmaya devam ederken duyduklarımız ışığında komşu sistemler ve etkileşimleri not defterimize çizelim:

Basitçe bir sayfaya sığdırdığımız bu çizime literatürde work-context adı verilir. Yapılan işin sınırlarını, komşu sistemlerle ya da kişilerle (teknoloji önemli değil) olan etkileşimleri ve projenin kapsamını belirlemek için mutlaka work-context’i net bir biçimde ortaya koymak gerekir.

Blast-off çalışmasının amaçları;

• Projenin amacını ve elde edilmesi beklenen faydaları net bir şekilde ortaya koymak,
• Work-context’i ortaya çıkarmak ve buna bağlı olarak kapsamın sınırlarını çizmek,
• Work-context’te yer alan etkileşimleri belirlemektir

Work-context’te yer alan komşu sistemlerle olan etkileşimlere business event‘ler denir. Örneğin müşteriden alınan su siparişi bir business event’tir ve bir takım olayları tetiklemektedir. Her bir business event’in bir hikayesi, senaryosu ve alt adımları vardır. Bunlar use case’lere ve karşılanması gereken gereksinimlere temel teşkil edecektir. Her bir business event, bir sonuç elde etmek içindir ve elde edilmesi beklenen sonuç, projenin amacına hizmet etmektedir. Bu nedenle, mevcutta var olan her bir business event’in karşılığı ortaya koyulacak çözümde de olmalıdır.

Blast-off çalışmasına hak ettiği önemi mutlaka vermeliyiz. Bu aşamada yapılacak hatalar ve eksiklikler ileride, sahip olması gereken bazı fonksiyonaliteleri sunmayan bir ürün olarak karşımıza çıkabileceği gibi gereksiz, hiç ihtiyaç duyulmayan fonksiyonalitelere sahip bir ürün olarak da karşımıza çıkabilir.

Unutmayalım ki, İngiliz mimar Denys Lasdun’un da söylediği gibi, karşımızdaki insanlar bizlerden aslında hiç hayal bile edemediklerini gerçekleştirmemizi bekliyorlar. Bu nedenle ne istedikleri ile ilgilenmeye başlamadan önce ne yaptıklarını anlayarak işe başlamalıyız.